สัตว์กับการเป็นส่วนหนึ่งของกายใจ

ประวัติศาสตร์หลังยุคล่าสัตว์สู่การทำการเกษตร มนุษย์และสัตว์ใช้ชีวิตร่วมกันอย่าเป็นส่วนหนึ่งที่แยกออกจากกันไม่ได้ ทั้งการใช้ช้างเพื่อการลากจูงสิ่งที่หนักมากเกินกำลังของคน ใช้วัวควายเป็นเครื่องทุ่นแรงในการทำมาหากิน ใช้สุนัขเป็นดั่งผู้อารักขาป้องภัยทั้งจากศัตรูและสัตว์ป่าดุร้าย ใช้นกด้วยความไว้วางใจให้เป็นผู้ส่งสารสำคัญ ใช้ม้าที่รู้ใจเพื่อไปให้ถึงเป้าหมายอย่างปลอดภัยและทันท่วงที

หลังจากยุคผ่านความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และสัตว์ที่เคยอยู่บนวิถีที่ทับซ้อนค่อยๆ ห่างกันไปด้วยเทคโนโลยีเสมือนสิ่งมีชีวิต สัตว์ทำหน้าที่เป็นแม่พันธุ์ พ่อเล้า เป็นต้นทุนทางอาหาร ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสัตว์เปลี่ยนรูปแบบเป็นการเลี้ยงเพื่อสร้างความสัมพันธ์มากกว่าการเป็นอยู่และดำรงชีวิต

สุนัขและแมวเป็นสัตว์เลี้ยงอันดับต้นๆ ที่มนุษย์ให้ความสนใจในการเลี้ยง ระยะแรกสัตว์ถูกให้ความหมายในฐานะ “ผู้รับการเลี้ยงดู” ที่ต้องใส่ใจในสุขอนามัย ให้ที่พัก อาหารที่ดี และให้การรักษาในยามที่เจ็บป่วยทั้งด้วยความรักและความรับผิดชอบ หากแต่ระยะหลัง โดยเฉพาะหลังปี 2010 ผู้คนให้ความหมายในการเลี้ยงสัตว์ในฐานะ “เพื่อน” “ครอบครัว” และ “ลูก” แทนการแต่งงานและมีลูก ทำให้ความใส่ใจในรายละเอียดที่มีให้ต่อสัตว์เลี้ยงมีความละเอียดอ่อนมากขึ้น อาหารเสริม โรงแรมและสปาสัตว์ ขนมที่ปลอดภัยสำหรับสัตว์ หรือแม้แต่พิธีการในการจากลาไปสู่ดาวหมา ดาวแมว ก็มีความละเอียดอ่อนและซ่อนไปด้วยความผูกพัน

ในด้านพัฒนาการและจิตใจสัตว์มีส่วนช่วยให้มนุษย์ได้รับการดูแลมาไม่น้อย ในยุคต้นมีการศึกษาเกี่ยวกับการใช้ม้าแคระเพื่อกระตุ้นพัฒนาการในเด็กที่มีข้อจำกัดทางการสื่อสารอารมณ์และสังคม ม้าแคระยังมีส่วนช่วยในการเยียวยาจิตใจให้กับเด็กๆ ที่ประสบกับภัยทางจิตใจ อาทิ สถานการณ์กราดยิง เหตุที่ใช้ม้าแคระเพราะอุปนิสัยสงบ ควบคุมได้ง่าย ขนาดของม้าแคระพอดีกับระดับสายตาของเด็ก ทำให้แต่ละครั้งในการได้สบตากับม้านั้นเกิดจังหวะการสัมพันธ์ทางจิตใจ และในการศึกษาที่คล้ายกันเริ่มมีการใช้โลมาสำหรับเด็กๆ ที่พร้อมสนุกสนานทางน้ำไปพร้อมๆ กับการสื่อสารความต้องการและความรู้สึกกับโลมาและสายน้ำ

นอกจากสัตว์จำเพาะในการบำบัดรักษาอย่างม้าแคระและโลมาแล้วนั้นก็พบได้ว่า ในสัตว์เลี้ยงทั่วไปก็ให้คุณค่าและความหมายต่อสุขภาพกายใจไม่น้อย ทั้งสุนัข แมว ปลา และนก

1.ร่างกาย สุนัขจะได้ประโยชน์ด้านกายและใจ เมื่อได้ออกไปวิ่งและเดินอย่างเหมาะสมตามแต่ละสายพันธุ์ มนุษย์ที่อาสาพาไปก็ได้ออกกำลังกายไปพร้อมๆ กับสุนัข ทั้งยังส่งเสริมให้ได้ใช้เวลาว่างอย่างเหมาะสม พบได้ว่าการมีความสุขร่วมอยู่ในการออกกำลังกาย ทำให้มีแรงจูงใจที่ดีทำให้เกิดการออกกำลังกายได้นานมากขึ้น และมีสมาธิจดจ่อมากขึ้น ในขณะที่การศึกษาเกี่ยวกับระดับการรับประทานอาหารของผู้สูงอายุที่มีปัญหาการกลืนจะสามารถผ่อนคลายและทานอาหารได้มากขึ้นในบรรยายห้องอาหารที่มีตู้ปลาและไม้น้ำ

2.วินัย ด้วยความรักอย่างละเอียดอ่อนที่มนุษย์มีต่อสัตว์เลี้ยงส่งผลต่อการให้ความสำคัญในการดูแลสัตว์เลี้ยงไม่ต่างจากการดูแลตนเองทั้งด้านอาหาร ที่อยู่อาศัย ความสะอาด และการรักษาโรค ซึ่งสิ่งต่างๆ เหล่านี้ไม่สามารถทำตามอารมณ์ที่ทำเฉพาะตอนที่อยากทำได้เท่านั้น จำเป็นที่จะต้องมีวินัยและแผนในการดูแลสัตว์ทั้งในฐานะสิ่งมีชีวิต และส่วนหนึ่งของชีวิต การฝึกวินัยกับการเลี้ยงสัตว์สามารถทำได้ทั้งรายบุคคลหรือแบ่งส่วนการทำหน้าที่ต่างๆ ของคนในบ้าน เพื่อสร้างความสัมพันธ์ที่ดีไปพร้อมๆ กับการมีวินัย

3.สงบ ในยามที่อารมณ์สับสน เหนื่อยล้าจากการทำงานและการใช้ชีวิต ขนของสัตว์ที่มีความแข็งและอ่อนนุ่มเฉพาะตน ส่งผลให้เกิดความสงบของระบบประสาทสัมผัส มิหนำซ้ำการได้สัมผัสขนของสิ่งมีชีวิตที่เป็นที่รักไปพร้อมๆ กับการสบตาและการส่งเสียงตอบกลับย่อมช่วยให้เกิดความผ่อนคลายในระดับจิตใจ จากการศึกษาพบว่า ระดับคลื่นเสียงในขณะที่แมวครางตอนที่ถูกเกาให้ความสงบกับระบบประสาทของมนุษย์ทั้งยังมีส่วนสัมพันธ์กับการลดความกังวลได้

4.ความรู้สึกต่อการควบคุม เพราะความเจ็บปวดทางจิตใจไม่น้อยเกิดจากการไร้ความรู้สึกต่อการควบคุม ทั้งงานที่เยอะกว่าระดับความสามารถ ความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนและน่าผิดหวัง กับความคิดกล่าวโทษถึงตนเองว่าไม่เอาไหน เพราะไม่อาจควบคุมสิ่งต่างๆ เหล่านี้เอาไว้ได้ ตรงข้ามกับการส่งเสียง ให้อาหาร ยื่นมือออกไป และได้รับการตอบสนองจากสัตว์เลี้ยงอันเป็นที่รัก ซึ่งมีความสำคัญในการสร้างความรู้สึกต่อความเชื่อในการควบคุมสถานการณ์ส่งผลต่อความรู้สึกสงบกับตนเอง สะสมเป็นคุณค่าและการมีอยู่ระหว่างเราและสัตว์เลี้ยง

5.ความรักอย่างไร้เงื่อนไข เป็นความรักระดับลึก เพราะหลายครั้งแม้เราให้สิ่งที่ดี มีค่ามากมายกับสัตว์เลี้ยง เราก็ไม่อาจได้รับการขอบคุณอย่างเต็มที่อย่างที่ได้รับจากผู้คน เราอาจได้เห็นเพียงการกินอาหารที่ดีอย่างเอร็ดอร่อย อาจได้สัมผัสถึงแววตาเมื่อได้นอนบนผ้าผืนนุ่มละมุน สิ่งนี้อาจทำให้เราผิดหวังเล็กๆ ได้ในช่วงต้น แต่ความรู้สึกรักอย่างไร้เงื่อนไขมีส่วนสำคัญและดีต่อใจ โดยเฉพาะการประยุกต์ใช้ความรักอย่างไร้เงื่อนไขให้กับตนเอง

ฉะนั้นแล้ว สัตว์เลี้ยงมีส่วนทำให้ร่างกายเราได้รับการดูแลและพัฒนาส่วนลึกของจิตใจไปในเวลาเดียวกัน

นรพันธ์ ทองเชื่อม : นักจิตวิทยาและที่ปรึกษาด้านสุขภาพจิต เลิฟแคร์สเตชั่น